PIP’s, e-formulieren en Common Ground: lokale overheden zijn hard bezig met het digitaliseren van hun services—iets waar het kabinet met haar nationale digitaliseringsstrategie een extra zwengel aan gegeven heeft. Doelgerichter actie is het devies. Want wat vast staat is dat de inwoner meer wil participeren. We leven niet voor niets in een participatiemaatschappij. Wat ontbreekt is een visie, agenda en koppeling tussen wat de maatschappij wil, en de innovatie waar we op inzetten. Hoog tijd om daar eens in te duiken en uit te zoeken hoe we het best de inwoner kunnen benaderen om te participeren.
“Nog niet zo lang geleden waren algoritmen sommen voor wiskundigen, was A.I. een sciencefictionfilm en was augmented reality vooral leuk voor gamers.” Zo begint het adviesrapport van het Rathenau Instituut over doelgericht digitaliseren. Het citaat laat goed zien hoe snel onze maatschappij verandert. Tegenwoordig bepalen algoritmen wat wij het best zouden kunnen gaan liken op Facebook, beantwoorden kunstmatige callcenter medewerkers onze vragen via Twitter en rennen we rond om Pokémon te vangen in bosjes en steegjes.
Met andere woorden: focussen we ons wel op de goede participatiemethoden met onze PIP’s en koppeling strategieën? Uit onderzoek blijkt dat al deze digitale initiatieven wel maatschappelijke waarde hebben, maar dat het gebrek aan concrete oplossingen de inwoner ergert. Wel waarderen deelnemers dat door deze initiatieven hun stem wordt gehoord en dat ze een gevoel van gemeenschap ervaren. Uit onderzoek van het SCP blijkt dat inwoners voornamelijk meer inspraak willen doordat ze ontevreden zijn over de huidige gang van zaken.
Hoog tijd om te kijken wat dan wel werkt. Hoe brengen we democratie, mens en technologie op zo’n manier bij elkaar dat de inwoner effectief kan participeren? Om dit door te voeren, onderzocht het Rathenau instituut diverse digitale burgerinitiatieven, en deelde de zes condities die nodig zijn om een digitaal burgerinitiatief succesvol te laten worden.
Een concreet besluit
De meest cruciale conditie. De inbreng van een inwoner moet ertoe doen en gekoppeld zijn aan een doel. Soms wordt de inwoner wel gevraagd om haar inbreng en advies, maar zijn de vragen te groot, te breed of te generiek dat het onmogelijk is hun antwoorden door te vertalen naar specifiek beleid. Hoe het wel moet? Neem Parijs bijvoorbeeld. Zij hebben per jaar ongeveer 100 miljoen euro opzij gezet voor projecten die ingebracht zijn door inwoners. Online kunnen inwoners de voorstellen inzien, reacties geven en stemmen (na een selectieronde door de gemeente, dat dan weer wel). Het doel van het advies (advies geven over het verdelen van budget) leidt tot een concreet besluit van de gemeente (waar wordt in geïnvesteerd).
Helderheid in het proces
Hoe dragen deelnemers bij aan de besluitvorming? Door dit inzichtelijk te maken voor alle partijen worden teleurstellingen achteraf voorkomen. Een goed voorbeeld hiervan is het Finse burgerinitiatief, dat heldere fases heeft:
1) ideeën,
2) conceptteksten,
3) wetsvoorstellen inclusief handtekeningen verzamelen,
4) overhandiging parlement en
5) parlementaire behandeling. 83% is tevreden over dit inspraakinstrument.
Feedback
Deelnemers willen graag zien wat er gebeurt met hun input. Feedback laat zien dat je hun input serieus neemt, en het een goed georganiseerd proces is waarin zij hun mening en advies geven. Reykjavik doet dat goed met haar burgerbegrotingsinitiatief, door besluitvorming te laten volgen via hun website. Ook ontvangen betrokkenen e-mails met updates die relevant zijn met betrekking tot hun advies.
Prioritering
Ga voorbij het verzamelen van handtekeningen en experimenteer bijvoorbeeld met rangschikking: zet neer wat belangrijk is van hoog naar laag. Ook een combinatie van stemmen (voor en tegen) en het aangaan van de online dialoog brengt de kwaliteit van burgerparticipatie naar een grotere hoogte.
Bekendheid
Soms is een digitale tool niet bekend genoeg om de hoeveelheid mensen aan te trekken die het nodig heeft om verschil te maken. Tegelijkertijd kan door bewindvoerders getwijfeld worden of het initiatief dan wel representatief genoeg is. Een zo groot en divers mogelijke hoeveelheid burgers bereiken is van belang. Niet alleen via digitale middelen: online én offline, met folders, brieven en buurtlezingen, maar ook door in te spelen op al bekende en herkenbare media zoals Facebook en andere bewezen diensten. Berlijn doet dit al jaren met haar participatief begrotingsinitiatief en dat leidt iedere keer tot nieuwe deelnemers.
Herhaal en verbeter
Begin klein, en leer gedurende de reis. Deze regel geldt al decennia voor digitale startups in bijvoorbeeld Silicon Valley, en geldt als succesfactor in digitale burgerparticipatie. De initiatieven die constant herhaald worden met de feedback van de deelnemer doorgevoerd, zijn consequent succesvoller. De consultatiewebsite Futurium van de Europese Commissie is hier een goed voorbeeld van: zij verbeteren haar instrumenten constant door feedback te vragen aan deelnemers van hun workshops.
In Nederland blijkt er tot nu toe nog weinig succes. Burgerbegrotingen gaan bijvoorbeeld nog steeds alleen via offline-initiatieven. Daar ligt veel (virtuele) ruimte voor verbetering en innovatie. Laten we bijvoorbeeld die algoritmes, kunstmatige intelligentie en augmented reality niet gebruiken om achter virtuele Pokémon aan te rennen, maar echte ergernissen als hondenpoep, vervuiling op straat en kapotte lantaarnpalen te melden en te laten registreren. Met echte stappen en digitale hulpmiddelen helpen we zo de maatschappij vooruit.
